TY  - CONF
AU  - Jovanović, Ljubomir
AU  - Bošnjaković, Dušan
AU  - Stojković, Milica
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Vujanac, Ivan
AU  - Prodanović, Radiša
AU  - Arsić, Sveta
AU  - Nedić, Sreten
AU  - Kirovski, Danijela
PY  - 2024
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/3720
AB  - Govedarska proizvodnja je značajan izvor gasova sa efektom
staklene bašte, prevashodno metana, s obzirom da preko 20 % ukupne
globalne emisije ovog gasa potiče iz govedarske proizvodnje. U
proceni mogućnosti za smanjenje emisije metana sa farmi mora se
uzeti u obzir i proizvodnja. Zato se emisija metana najčešće izražava
po jedinici proizvoda, odnosno kilogramu dobijenog mesa ili mleka.
Preporučljivo je da se u obzir uzme i nutritivna vrednost proizvoda
i tada se emisija metana izražava po kilogramu otkoštenog mesa
ili kilogramu mleka korigovanog na standardan sadržaj masti i proteina
u mleku (3,5% i 3,02%, pojedinačno). Metodološki, procena emisije
metana od strane individualne životinje povezana je sa razvojem
osetljivih, specifičnih i pouzdanih metoda. Budući da najveći deo emisije
metana na govedarskim farmama čini enterički metan, razvoj metodologije
je napredovao u pravcu njegove detekcije i kvantifikacije u
izdahnutom ili podrignutom vazduhu. Na enteričku emisiju metana utiče
veliki broj faktora kao što su ishrana, genetika, zdravstveno stanje,
menadžment farme, što sugeriše da je strategije za smanjenje emisije
metana neophodno prilagoditi uslovima koji su karakteristični za određenu
farmu. Za veterinare praktičare je neophodno poznavanje ovih
faktora i primena metoda za njihovu manipulaciju i korekciju u cilju
uspostavljanja održive i ekološki prihvatljive govedarske proizvodnje.
PB  - Beograd : Fakultet veterinarske medicine, Centar za izdavačku delatnost i promet učila
C3  - XLV seminar za inovacije znanja veterinara, Beograd, 23. februar 2024
T1  - Procena održivosti i ekološke prihvatljivosti govedarske proizvodnje sa posebnim osvrtom na emisiju metana – metodološki pristup
SP  - 109
EP  - 118
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3720
ER  - 

@conference{
author = "Jovanović, Ljubomir and Bošnjaković, Dušan and Stojković, Milica and Dražić, Slavica and Vujanac, Ivan and Prodanović, Radiša and Arsić, Sveta and Nedić, Sreten and Kirovski, Danijela",
year = "2024",
abstract = "Govedarska proizvodnja je značajan izvor gasova sa efektom
staklene bašte, prevashodno metana, s obzirom da preko 20 % ukupne
globalne emisije ovog gasa potiče iz govedarske proizvodnje. U
proceni mogućnosti za smanjenje emisije metana sa farmi mora se
uzeti u obzir i proizvodnja. Zato se emisija metana najčešće izražava
po jedinici proizvoda, odnosno kilogramu dobijenog mesa ili mleka.
Preporučljivo je da se u obzir uzme i nutritivna vrednost proizvoda
i tada se emisija metana izražava po kilogramu otkoštenog mesa
ili kilogramu mleka korigovanog na standardan sadržaj masti i proteina
u mleku (3,5% i 3,02%, pojedinačno). Metodološki, procena emisije
metana od strane individualne životinje povezana je sa razvojem
osetljivih, specifičnih i pouzdanih metoda. Budući da najveći deo emisije
metana na govedarskim farmama čini enterički metan, razvoj metodologije
je napredovao u pravcu njegove detekcije i kvantifikacije u
izdahnutom ili podrignutom vazduhu. Na enteričku emisiju metana utiče
veliki broj faktora kao što su ishrana, genetika, zdravstveno stanje,
menadžment farme, što sugeriše da je strategije za smanjenje emisije
metana neophodno prilagoditi uslovima koji su karakteristični za određenu
farmu. Za veterinare praktičare je neophodno poznavanje ovih
faktora i primena metoda za njihovu manipulaciju i korekciju u cilju
uspostavljanja održive i ekološki prihvatljive govedarske proizvodnje.",
publisher = "Beograd : Fakultet veterinarske medicine, Centar za izdavačku delatnost i promet učila",
journal = "XLV seminar za inovacije znanja veterinara, Beograd, 23. februar 2024",
title = "Procena održivosti i ekološke prihvatljivosti govedarske proizvodnje sa posebnim osvrtom na emisiju metana – metodološki pristup",
pages = "109-118",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3720"
}

Jovanović, L., Bošnjaković, D., Stojković, M., Dražić, S., Vujanac, I., Prodanović, R., Arsić, S., Nedić, S.,& Kirovski, D.. (2024). Procena održivosti i ekološke prihvatljivosti govedarske proizvodnje sa posebnim osvrtom na emisiju metana – metodološki pristup. in XLV seminar za inovacije znanja veterinara, Beograd, 23. februar 2024
Beograd : Fakultet veterinarske medicine, Centar za izdavačku delatnost i promet učila., 109-118.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3720

Jovanović L, Bošnjaković D, Stojković M, Dražić S, Vujanac I, Prodanović R, Arsić S, Nedić S, Kirovski D. Procena održivosti i ekološke prihvatljivosti govedarske proizvodnje sa posebnim osvrtom na emisiju metana – metodološki pristup. in XLV seminar za inovacije znanja veterinara, Beograd, 23. februar 2024. 2024;:109-118.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3720 .

Jovanović, Ljubomir, Bošnjaković, Dušan, Stojković, Milica, Dražić, Slavica, Vujanac, Ivan, Prodanović, Radiša, Arsić, Sveta, Nedić, Sreten, Kirovski, Danijela, "Procena održivosti i ekološke prihvatljivosti govedarske proizvodnje sa posebnim osvrtom na emisiju metana – metodološki pristup" in XLV seminar za inovacije znanja veterinara, Beograd, 23. februar 2024 (2024):109-118,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3720 .

TY  - CONF
AU  - Jovanović, Ljubomir
AU  - Bošnjaković, Dušan
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Nedić, Sreten
AU  - Prodanović, Radiša
AU  - Arsić, Sveta
AU  - Vujanac, Ivan
AU  - Kirovski, Danijela
PY  - 2023
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/2938
AB  - Uzgoj preživača godišnje ispusti 80-95 milijuna tona metana u zemljinu atmosferu, što istraživanje pre­hrambenih strategija za smanjenje emisija ovog stakleničkog plina čini velikim znanstvenim izazovom. Kako bi se ispitala učinkovitost korištenih strategija, potrebno je sagledati čimbenike koji utječu na emi­siju enteričkog metana, poput režima hranjenja i sastava obroka. Dodatni problem je složena metodologija određivanja emisije metana, a znanost je u potrazi za pouzdanom, jednostavnom i minimalno invazivnom metodom. Cilj ovog istraživanja bio je jednostavnom i neinvazivnom metodom (prijenosni plinski anali­ zator BIOGAS 5000) ispitati varijacije enteričke emisije metana u odnosu na vrijeme hranidbe visokomli­ječnih krava u vrhuncu laktacije. Istraživanjem je obuhvaćeno 18 holstajn-frizijskih krava, čija je enterička emisija metana mjerena tijekom 3 uzastopna dana u 3 razdoblja: 2 sata prije jutarnjeg hranjenja (Pl), 2-4 sata (P2) i 6-8 sati (P3) nakon jutarnjeg hranjenja. Emisije metana iz buraga mjerene su iz smjese izdah­nutih plinova neprekidno tijekom 3 minute i očitavanjem koncentracije metana (ppm) svakih 5 sekundi. Rezultati istraživanja pokazuju da je enterička emisija metana imala rastući trend od Pl do P3 s prosječnim vrijednostima (±standardna pogreška) od 2209±284 ppm, 3052±329 ppm i 4791±857 ppm za Pl, P2 i P3, redom. Koncentracije metana bile su značajno više u P2 nego u Pl (p=0,01), kao iu P3 u odnosu na P2 (p=0,02) i Pl (p<0,001). Zaključno, emisija enteričkog metana značajno se povećava od razdoblja prije uzi­manja, do 6-8 sati nakon uzimanja jutarnjeg obroka. Korištena metoda detekcije metana pokazala se pouz­danom.
AB  - Ruminant farming releases 80-95 million tons of methane into the Earths atmosphere annual/; making research onnutritional strategies to reduce emissions of this greenhouse gas a major scientific challenge. To study the effectiveness of the strategies used, it is necessary to take into account all the factors that influence the emission of enteric methane, such as the feeding regime and the composition of the diet. Another problem is the complex methodology of methane emission determination, and scientists are sear­ ching for a reliable, simple, and minimally invasive method. The aim of this study was to investigate the variation of intestinal methane emissions in relation to feeding time of dairy cows in peak lactation using a simple and non-invasive method (portable gas analyzer BIOGAS 5000). The study included 18 Holstein­ Friesian cows whose enteric methane emissions were measured on three consecutive days in three peri­ ods: 2 hours bff.fore morningfeeding (Pl), 2-4 hours (P2) and 6-8 hours (P3) after morningfeeding. Ente­ ric methane emissions were measured continuously from exhaled gases for 3 minutes, with methane concentration (ppm) readings every 5 seconds. Our results show that enteric methane emission had an increasing trend from Pl to P3 with average values (±standard error) of 2209±284 ppm, 3052±329 ppm, and 4791±857 ppm for Pl, P2, and P3, respectively. Methane concentrations were significantly higher in P2 than in Pl (p=0.01), as well as in P3 compared to P2 (p=0.02) and Pl (p < 0.001). In conclusion, the emission of enteric methane increases significantly from the period of intake, up to 6-8 hours after intake of the morning meal. The method used for methane detection proved to be reliable.
PB  - Zagreb : Krmiva d.o.o.
C3  - XXVIII Međunarodno savjetovanje Krmiva 2023, Opatija, 31. maj - 2. jun 2023
T1  - Utjecaj unosa hrane na dnevnu varijaciju emisije metana utvrđenu neinvazivnom metodom kod visokomliječnih krava na vrhuncu laktacije
T1  - The effect of dietary intake on the daily methane emissions determined by a non-invasive method in peak lactating dairy cattle
SP  - 27
EP  - 28
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2938
ER  - 

@conference{
author = "Jovanović, Ljubomir and Bošnjaković, Dušan and Dražić, Slavica and Nedić, Sreten and Prodanović, Radiša and Arsić, Sveta and Vujanac, Ivan and Kirovski, Danijela",
year = "2023",
abstract = "Uzgoj preživača godišnje ispusti 80-95 milijuna tona metana u zemljinu atmosferu, što istraživanje pre­hrambenih strategija za smanjenje emisija ovog stakleničkog plina čini velikim znanstvenim izazovom. Kako bi se ispitala učinkovitost korištenih strategija, potrebno je sagledati čimbenike koji utječu na emi­siju enteričkog metana, poput režima hranjenja i sastava obroka. Dodatni problem je složena metodologija određivanja emisije metana, a znanost je u potrazi za pouzdanom, jednostavnom i minimalno invazivnom metodom. Cilj ovog istraživanja bio je jednostavnom i neinvazivnom metodom (prijenosni plinski anali­ zator BIOGAS 5000) ispitati varijacije enteričke emisije metana u odnosu na vrijeme hranidbe visokomli­ječnih krava u vrhuncu laktacije. Istraživanjem je obuhvaćeno 18 holstajn-frizijskih krava, čija je enterička emisija metana mjerena tijekom 3 uzastopna dana u 3 razdoblja: 2 sata prije jutarnjeg hranjenja (Pl), 2-4 sata (P2) i 6-8 sati (P3) nakon jutarnjeg hranjenja. Emisije metana iz buraga mjerene su iz smjese izdah­nutih plinova neprekidno tijekom 3 minute i očitavanjem koncentracije metana (ppm) svakih 5 sekundi. Rezultati istraživanja pokazuju da je enterička emisija metana imala rastući trend od Pl do P3 s prosječnim vrijednostima (±standardna pogreška) od 2209±284 ppm, 3052±329 ppm i 4791±857 ppm za Pl, P2 i P3, redom. Koncentracije metana bile su značajno više u P2 nego u Pl (p=0,01), kao iu P3 u odnosu na P2 (p=0,02) i Pl (p<0,001). Zaključno, emisija enteričkog metana značajno se povećava od razdoblja prije uzi­manja, do 6-8 sati nakon uzimanja jutarnjeg obroka. Korištena metoda detekcije metana pokazala se pouz­danom., Ruminant farming releases 80-95 million tons of methane into the Earths atmosphere annual/; making research onnutritional strategies to reduce emissions of this greenhouse gas a major scientific challenge. To study the effectiveness of the strategies used, it is necessary to take into account all the factors that influence the emission of enteric methane, such as the feeding regime and the composition of the diet. Another problem is the complex methodology of methane emission determination, and scientists are sear­ ching for a reliable, simple, and minimally invasive method. The aim of this study was to investigate the variation of intestinal methane emissions in relation to feeding time of dairy cows in peak lactation using a simple and non-invasive method (portable gas analyzer BIOGAS 5000). The study included 18 Holstein­ Friesian cows whose enteric methane emissions were measured on three consecutive days in three peri­ ods: 2 hours bff.fore morningfeeding (Pl), 2-4 hours (P2) and 6-8 hours (P3) after morningfeeding. Ente­ ric methane emissions were measured continuously from exhaled gases for 3 minutes, with methane concentration (ppm) readings every 5 seconds. Our results show that enteric methane emission had an increasing trend from Pl to P3 with average values (±standard error) of 2209±284 ppm, 3052±329 ppm, and 4791±857 ppm for Pl, P2, and P3, respectively. Methane concentrations were significantly higher in P2 than in Pl (p=0.01), as well as in P3 compared to P2 (p=0.02) and Pl (p < 0.001). In conclusion, the emission of enteric methane increases significantly from the period of intake, up to 6-8 hours after intake of the morning meal. The method used for methane detection proved to be reliable.",
publisher = "Zagreb : Krmiva d.o.o.",
journal = "XXVIII Međunarodno savjetovanje Krmiva 2023, Opatija, 31. maj - 2. jun 2023",
title = "Utjecaj unosa hrane na dnevnu varijaciju emisije metana utvrđenu neinvazivnom metodom kod visokomliječnih krava na vrhuncu laktacije, The effect of dietary intake on the daily methane emissions determined by a non-invasive method in peak lactating dairy cattle",
pages = "27-28",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2938"
}

Jovanović, L., Bošnjaković, D., Dražić, S., Nedić, S., Prodanović, R., Arsić, S., Vujanac, I.,& Kirovski, D.. (2023). Utjecaj unosa hrane na dnevnu varijaciju emisije metana utvrđenu neinvazivnom metodom kod visokomliječnih krava na vrhuncu laktacije. in XXVIII Međunarodno savjetovanje Krmiva 2023, Opatija, 31. maj - 2. jun 2023
Zagreb : Krmiva d.o.o.., 27-28.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2938

Jovanović L, Bošnjaković D, Dražić S, Nedić S, Prodanović R, Arsić S, Vujanac I, Kirovski D. Utjecaj unosa hrane na dnevnu varijaciju emisije metana utvrđenu neinvazivnom metodom kod visokomliječnih krava na vrhuncu laktacije. in XXVIII Međunarodno savjetovanje Krmiva 2023, Opatija, 31. maj - 2. jun 2023. 2023;:27-28.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2938 .

Jovanović, Ljubomir, Bošnjaković, Dušan, Dražić, Slavica, Nedić, Sreten, Prodanović, Radiša, Arsić, Sveta, Vujanac, Ivan, Kirovski, Danijela, "Utjecaj unosa hrane na dnevnu varijaciju emisije metana utvrđenu neinvazivnom metodom kod visokomliječnih krava na vrhuncu laktacije" in XXVIII Međunarodno savjetovanje Krmiva 2023, Opatija, 31. maj - 2. jun 2023 (2023):27-28,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2938 .

TY  - CONF
AU  - Vujanac, Ivan
AU  - Prodanović, Radiša
AU  - Nedić, Sreten
AU  - Arsić, Sveta
AU  - Jovanović, Ljubomir
AU  - Bošnjaković, Dušan
AU  - Stojković, Milica
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Kirovski, Danijela
PY  - 2023
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/3437
AB  - Poslednjih godina se sve više ukazuje na povezanost uzgoja krava i emisije metana sa farmi visokomlečnih krava kao posledice enterične fermentacije koja se odvija u buragu ovih životinja. Savremeni uzgoj visokomlečnih krava ima za
cilj proizvodnju mleka višu od 9 000 litara po kravi u toku jedne laktacije. Takva proizvodnja zahteva značajno povećanje unosa hrane, ali i izmenjene hranidbene uslove u
smislu povećanog udela koncentrovanog dela u obroku za krave. Kod povećanog unosa
hrane, dnevna emisija metana po životinji je povećana, ali je emisija ovog gasa po kilogramu proizvedenog mleka manja. Povećanjem energetske vrednosti obroka, dodavanjem veće količine skroba iz žitarica može da se smanji produkcija metana za 7 do 10
procenata. Međutim, povećanjem sadržaja skroba u koncentrovanom delu obroka za
visokomlečne krave, tokom tranzicionog perioda i rane faze laktacije, može da se poveća rizik za nastanak metaboličkih poremećaja zdravlja kao što su subakutna acidoza
buraga, ketoza i pododermatitis, za koje je dokazano da povećavaju emisiju metana.Takođe je utvrđeno da krave obolele od supkliničkog, odnosno kliničkog mastitisa, emituju više metana u odnosu na zdrave krave. Sprovođenje mera imunoprofilakse posebno
kod bolesti koje ugrožavaju ekonomsku isplativost farmi visokomlečnih krava pokazale
su se kao veoma efikasne u smanjenju emisije gasova sa efektom staklene bašte (engl.
greenhouse gases – GHG). Iz svega navedenog proizilazi, da jedino zdrave krave mogu
da doprinesu održivoj proizvodnji koja uključuje uspostavljanje ekološki prihvatljivog
uzgoja.
PB  - Beograd : Udruženje veterinara praktičara Srbije
C3  - V Simpozijum sa međunarodnim učešćem - Zdravstvena zaštita i reprodukcija papkara, kopitara, živine i mesojeda, Beograd, 17 - 18. mart 2023
T1  - Zdravstveni status i održiva proizvodnja na savremenim farmama visokomlečnih krava
SP  - 3
EP  - 10
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3437
ER  - 

@conference{
author = "Vujanac, Ivan and Prodanović, Radiša and Nedić, Sreten and Arsić, Sveta and Jovanović, Ljubomir and Bošnjaković, Dušan and Stojković, Milica and Dražić, Slavica and Kirovski, Danijela",
year = "2023",
abstract = "Poslednjih godina se sve više ukazuje na povezanost uzgoja krava i emisije metana sa farmi visokomlečnih krava kao posledice enterične fermentacije koja se odvija u buragu ovih životinja. Savremeni uzgoj visokomlečnih krava ima za
cilj proizvodnju mleka višu od 9 000 litara po kravi u toku jedne laktacije. Takva proizvodnja zahteva značajno povećanje unosa hrane, ali i izmenjene hranidbene uslove u
smislu povećanog udela koncentrovanog dela u obroku za krave. Kod povećanog unosa
hrane, dnevna emisija metana po životinji je povećana, ali je emisija ovog gasa po kilogramu proizvedenog mleka manja. Povećanjem energetske vrednosti obroka, dodavanjem veće količine skroba iz žitarica može da se smanji produkcija metana za 7 do 10
procenata. Međutim, povećanjem sadržaja skroba u koncentrovanom delu obroka za
visokomlečne krave, tokom tranzicionog perioda i rane faze laktacije, može da se poveća rizik za nastanak metaboličkih poremećaja zdravlja kao što su subakutna acidoza
buraga, ketoza i pododermatitis, za koje je dokazano da povećavaju emisiju metana.Takođe je utvrđeno da krave obolele od supkliničkog, odnosno kliničkog mastitisa, emituju više metana u odnosu na zdrave krave. Sprovođenje mera imunoprofilakse posebno
kod bolesti koje ugrožavaju ekonomsku isplativost farmi visokomlečnih krava pokazale
su se kao veoma efikasne u smanjenju emisije gasova sa efektom staklene bašte (engl.
greenhouse gases – GHG). Iz svega navedenog proizilazi, da jedino zdrave krave mogu
da doprinesu održivoj proizvodnji koja uključuje uspostavljanje ekološki prihvatljivog
uzgoja.",
publisher = "Beograd : Udruženje veterinara praktičara Srbije",
journal = "V Simpozijum sa međunarodnim učešćem - Zdravstvena zaštita i reprodukcija papkara, kopitara, živine i mesojeda, Beograd, 17 - 18. mart 2023",
title = "Zdravstveni status i održiva proizvodnja na savremenim farmama visokomlečnih krava",
pages = "3-10",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3437"
}

Vujanac, I., Prodanović, R., Nedić, S., Arsić, S., Jovanović, L., Bošnjaković, D., Stojković, M., Dražić, S.,& Kirovski, D.. (2023). Zdravstveni status i održiva proizvodnja na savremenim farmama visokomlečnih krava. in V Simpozijum sa međunarodnim učešćem - Zdravstvena zaštita i reprodukcija papkara, kopitara, živine i mesojeda, Beograd, 17 - 18. mart 2023
Beograd : Udruženje veterinara praktičara Srbije., 3-10.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3437

Vujanac I, Prodanović R, Nedić S, Arsić S, Jovanović L, Bošnjaković D, Stojković M, Dražić S, Kirovski D. Zdravstveni status i održiva proizvodnja na savremenim farmama visokomlečnih krava. in V Simpozijum sa međunarodnim učešćem - Zdravstvena zaštita i reprodukcija papkara, kopitara, živine i mesojeda, Beograd, 17 - 18. mart 2023. 2023;:3-10.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3437 .

Vujanac, Ivan, Prodanović, Radiša, Nedić, Sreten, Arsić, Sveta, Jovanović, Ljubomir, Bošnjaković, Dušan, Stojković, Milica, Dražić, Slavica, Kirovski, Danijela, "Zdravstveni status i održiva proizvodnja na savremenim farmama visokomlečnih krava" in V Simpozijum sa međunarodnim učešćem - Zdravstvena zaštita i reprodukcija papkara, kopitara, živine i mesojeda, Beograd, 17 - 18. mart 2023 (2023):3-10,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3437 .

TY  - JOUR
AU  - Bošnjaković, Dušan
AU  - Kirovski, Danijela
AU  - Prodanović, Radiša
AU  - Vujanac, Ivan
AU  - Arsić, Sveta
AU  - Stojković, Milica
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Nedić, Sreten
AU  - Jovanović, Ljubomir
PY  - 2023
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/2814
AB  - Ruminant husbandry contributes to global methane (CH4) emissions and beside its negative impact on the environment, enteric CH4 emissions cause a loss of gross energy intake in cows. The study is aimed to estimate CH4 emission and metabolic status in dairy cows via the methane concentration profile as a tool for analyzing the CH4 production pattern. The study included eighteen cows whose enteric CH4 emission was measured during three consecutive days in three periods: 2 hours before (P1), 2-4 hours (P2) and 6-8 hours (P3) after the morning feeding. Based on CH4 enteric emissions, cows were divided into two groups (n=6, respectively): HM (average CH4 concentration: 5430.08 ± 365.92 ppm) and LM (average CH4 concentration: 1351.85 ± 205.20 ppm). Following CH4 measurement, on day 3, venous blood was sampled to determine the indicators of the metabolic status. HM cows had significantly higher average CH4 concentrations, maximum and average CH4 peak amplitude than LM cows in all measuring periods (P1-P3), while the number of CH4 peaks tended to be higher in HM than in LM cows in P2. There were no differences in the maximum and average CH4 peak width and average distance among two CH4 peaks between examined groups of cows. HM cows had significantly higher total protein concentrations and significantly lower total bilirubin and NEFA concentrations than LM cows. In conclusion, HM cows have a greater number of eructations and release more CH4 per eructation than LM cows, hence the differences in metabolic status are most likely related to the differences in their liver function.
PB  - Sciendo
T2  - Acta Veterinaria
T1  - Methane Emission and Metabolic Status in Peak Lactating Dairy Cows and Their Assessment Via Methane Concentration Profile
VL  - 73
VL  - 1
SP  - 71
EP  - 86
DO  - 10.2478/acve-2023-0006
ER  - 

@article{
author = "Bošnjaković, Dušan and Kirovski, Danijela and Prodanović, Radiša and Vujanac, Ivan and Arsić, Sveta and Stojković, Milica and Dražić, Slavica and Nedić, Sreten and Jovanović, Ljubomir",
year = "2023",
abstract = "Ruminant husbandry contributes to global methane (CH4) emissions and beside its negative impact on the environment, enteric CH4 emissions cause a loss of gross energy intake in cows. The study is aimed to estimate CH4 emission and metabolic status in dairy cows via the methane concentration profile as a tool for analyzing the CH4 production pattern. The study included eighteen cows whose enteric CH4 emission was measured during three consecutive days in three periods: 2 hours before (P1), 2-4 hours (P2) and 6-8 hours (P3) after the morning feeding. Based on CH4 enteric emissions, cows were divided into two groups (n=6, respectively): HM (average CH4 concentration: 5430.08 ± 365.92 ppm) and LM (average CH4 concentration: 1351.85 ± 205.20 ppm). Following CH4 measurement, on day 3, venous blood was sampled to determine the indicators of the metabolic status. HM cows had significantly higher average CH4 concentrations, maximum and average CH4 peak amplitude than LM cows in all measuring periods (P1-P3), while the number of CH4 peaks tended to be higher in HM than in LM cows in P2. There were no differences in the maximum and average CH4 peak width and average distance among two CH4 peaks between examined groups of cows. HM cows had significantly higher total protein concentrations and significantly lower total bilirubin and NEFA concentrations than LM cows. In conclusion, HM cows have a greater number of eructations and release more CH4 per eructation than LM cows, hence the differences in metabolic status are most likely related to the differences in their liver function.",
publisher = "Sciendo",
journal = "Acta Veterinaria",
title = "Methane Emission and Metabolic Status in Peak Lactating Dairy Cows and Their Assessment Via Methane Concentration Profile",
volume = "73, 1",
pages = "71-86",
doi = "10.2478/acve-2023-0006"
}

Bošnjaković, D., Kirovski, D., Prodanović, R., Vujanac, I., Arsić, S., Stojković, M., Dražić, S., Nedić, S.,& Jovanović, L.. (2023). Methane Emission and Metabolic Status in Peak Lactating Dairy Cows and Their Assessment Via Methane Concentration Profile. in Acta Veterinaria
Sciendo., 73, 71-86.
https://doi.org/10.2478/acve-2023-0006

Bošnjaković D, Kirovski D, Prodanović R, Vujanac I, Arsić S, Stojković M, Dražić S, Nedić S, Jovanović L. Methane Emission and Metabolic Status in Peak Lactating Dairy Cows and Their Assessment Via Methane Concentration Profile. in Acta Veterinaria. 2023;73:71-86.
doi:10.2478/acve-2023-0006 .

Bošnjaković, Dušan, Kirovski, Danijela, Prodanović, Radiša, Vujanac, Ivan, Arsić, Sveta, Stojković, Milica, Dražić, Slavica, Nedić, Sreten, Jovanović, Ljubomir, "Methane Emission and Metabolic Status in Peak Lactating Dairy Cows and Their Assessment Via Methane Concentration Profile" in Acta Veterinaria, 73 (2023):71-86,
https://doi.org/10.2478/acve-2023-0006 . .

TY  - CONF
AU  - Kirovski, Danijela
AU  - Jovanović, Ljubomir
AU  - Stojić, Milica
AU  - Bošnjaković, Dušan
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Prodanović, Radiša
AU  - Nedić, Sreten
AU  - Vujanac, Ivan
PY  - 2022
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/2937
AB  - The aim of the study was to determine the association between the metabolic parameters determined in dry cows and milk production at early lactation period. The receiver operating characteristic (ROC) analysis was used as a valuable tool to evaluate prediction of milk production based on results for metabolic status of dry cows. The cut off values for metabolic parameters were determined as values below or above which daily production of milk was higher than 30 L at day 30 of lactation.
C3  - 31st World Buiatrics Congress, Madrid, September 4th to 8th, 2022
T1  - Tresholds of dry cow blood variables obtained by receiver operating characteristic analysis for indication of milk production during early lactation
SP  - 36
EP  - 36
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2937
ER  - 

@conference{
author = "Kirovski, Danijela and Jovanović, Ljubomir and Stojić, Milica and Bošnjaković, Dušan and Dražić, Slavica and Prodanović, Radiša and Nedić, Sreten and Vujanac, Ivan",
year = "2022",
abstract = "The aim of the study was to determine the association between the metabolic parameters determined in dry cows and milk production at early lactation period. The receiver operating characteristic (ROC) analysis was used as a valuable tool to evaluate prediction of milk production based on results for metabolic status of dry cows. The cut off values for metabolic parameters were determined as values below or above which daily production of milk was higher than 30 L at day 30 of lactation.",
journal = "31st World Buiatrics Congress, Madrid, September 4th to 8th, 2022",
title = "Tresholds of dry cow blood variables obtained by receiver operating characteristic analysis for indication of milk production during early lactation",
pages = "36-36",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2937"
}

Kirovski, D., Jovanović, L., Stojić, M., Bošnjaković, D., Dražić, S., Prodanović, R., Nedić, S.,& Vujanac, I.. (2022). Tresholds of dry cow blood variables obtained by receiver operating characteristic analysis for indication of milk production during early lactation. in 31st World Buiatrics Congress, Madrid, September 4th to 8th, 2022, 36-36.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2937

Kirovski D, Jovanović L, Stojić M, Bošnjaković D, Dražić S, Prodanović R, Nedić S, Vujanac I. Tresholds of dry cow blood variables obtained by receiver operating characteristic analysis for indication of milk production during early lactation. in 31st World Buiatrics Congress, Madrid, September 4th to 8th, 2022. 2022;:36-36.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2937 .

Kirovski, Danijela, Jovanović, Ljubomir, Stojić, Milica, Bošnjaković, Dušan, Dražić, Slavica, Prodanović, Radiša, Nedić, Sreten, Vujanac, Ivan, "Tresholds of dry cow blood variables obtained by receiver operating characteristic analysis for indication of milk production during early lactation" in 31st World Buiatrics Congress, Madrid, September 4th to 8th, 2022 (2022):36-36,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2937 .

TY  - CONF
AU  - Stojković, Milica
AU  - Jovanović, Ljubomir
AU  - Vujanac, Ivan
AU  - Nedić, Sreten
AU  - Bošnjaković, Dušan
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Kirovski, Danijela
PY  - 2022
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/3184
AB  - Globalno zagrevanje, udruženo sa porastom ambijentalnih temperatura tokom
letnjih meseci, često uvodi visokomlečne krave u stanje toplotnog stresa, koje
izaziva poremećaj zdravlja i reprodukcije. Toplotni stres negativno utiče na fiziologiju
reprodukcije pre, tokom i nakon koncepcije, a posebno na aktivnost jajnika,
kao i razvoj oocita i embriona. Stoga je od velike važnosti primeniti selekcijske
mere u pravcu uzgoja krava koje pokazuju toleranciju na toplotni stres. Tolerancija
na toplotni stres je najčešće udružena sa ekspresijom gena za sledeće molekule:
Hsp70, HSF1, HspB8, SOD1, PRLH, ATP1A1, MTOR i EIF2AK4. Od svih navedenih
molekula najčešće ispitivan je Hsp 70, koji je istovremeno najosetljiviji na
promene spoljašnje temperature u zoni toplotnog stresa. Prisustvo ovog proteina
je moguće utvrditi u različitim biološkim materijalima, uključujući krv, mleko i dlaku.
Potencijali korišćenja Hsp70 kao indikatora i/ili prediktora toplotnog stresa su veliki,
ali su još uvek u fazi ispitivanja. Istraživanja vezana za toplotni stres, odnosno
potencijalne biomarkere toplotnog stresa, su od izuzetnog značaja za uzgoj goveda
jer nude rešenja kojima je moguće prevenirati, smanjiti i/ili predvideti negativan
uticaj toplotnog stresa na proizvodna i reproduktivna svojstva visokomlečnih
krava, a sve u svetlu globalnog zagrevanja i klimatskih promena.
PB  - Beograd : Fakultet veterinarske medicine, Centar za izdavačku delatnost i promet učila
C3  - 13. Naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 6 - 9. oktobar 2022
T1  - Biološki markeri toplotnog stresa i mogućnost njihove upotrebe u predikciji proizvodno-reproduktivnih parametara kod visokomlečnih krava
SP  - 47
EP  - 55
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3184
ER  - 

@conference{
author = "Stojković, Milica and Jovanović, Ljubomir and Vujanac, Ivan and Nedić, Sreten and Bošnjaković, Dušan and Dražić, Slavica and Kirovski, Danijela",
year = "2022",
abstract = "Globalno zagrevanje, udruženo sa porastom ambijentalnih temperatura tokom
letnjih meseci, često uvodi visokomlečne krave u stanje toplotnog stresa, koje
izaziva poremećaj zdravlja i reprodukcije. Toplotni stres negativno utiče na fiziologiju
reprodukcije pre, tokom i nakon koncepcije, a posebno na aktivnost jajnika,
kao i razvoj oocita i embriona. Stoga je od velike važnosti primeniti selekcijske
mere u pravcu uzgoja krava koje pokazuju toleranciju na toplotni stres. Tolerancija
na toplotni stres je najčešće udružena sa ekspresijom gena za sledeće molekule:
Hsp70, HSF1, HspB8, SOD1, PRLH, ATP1A1, MTOR i EIF2AK4. Od svih navedenih
molekula najčešće ispitivan je Hsp 70, koji je istovremeno najosetljiviji na
promene spoljašnje temperature u zoni toplotnog stresa. Prisustvo ovog proteina
je moguće utvrditi u različitim biološkim materijalima, uključujući krv, mleko i dlaku.
Potencijali korišćenja Hsp70 kao indikatora i/ili prediktora toplotnog stresa su veliki,
ali su još uvek u fazi ispitivanja. Istraživanja vezana za toplotni stres, odnosno
potencijalne biomarkere toplotnog stresa, su od izuzetnog značaja za uzgoj goveda
jer nude rešenja kojima je moguće prevenirati, smanjiti i/ili predvideti negativan
uticaj toplotnog stresa na proizvodna i reproduktivna svojstva visokomlečnih
krava, a sve u svetlu globalnog zagrevanja i klimatskih promena.",
publisher = "Beograd : Fakultet veterinarske medicine, Centar za izdavačku delatnost i promet učila",
journal = "13. Naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 6 - 9. oktobar 2022",
title = "Biološki markeri toplotnog stresa i mogućnost njihove upotrebe u predikciji proizvodno-reproduktivnih parametara kod visokomlečnih krava",
pages = "47-55",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3184"
}

Stojković, M., Jovanović, L., Vujanac, I., Nedić, S., Bošnjaković, D., Dražić, S.,& Kirovski, D.. (2022). Biološki markeri toplotnog stresa i mogućnost njihove upotrebe u predikciji proizvodno-reproduktivnih parametara kod visokomlečnih krava. in 13. Naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 6 - 9. oktobar 2022
Beograd : Fakultet veterinarske medicine, Centar za izdavačku delatnost i promet učila., 47-55.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3184

Stojković M, Jovanović L, Vujanac I, Nedić S, Bošnjaković D, Dražić S, Kirovski D. Biološki markeri toplotnog stresa i mogućnost njihove upotrebe u predikciji proizvodno-reproduktivnih parametara kod visokomlečnih krava. in 13. Naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 6 - 9. oktobar 2022. 2022;:47-55.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3184 .

Stojković, Milica, Jovanović, Ljubomir, Vujanac, Ivan, Nedić, Sreten, Bošnjaković, Dušan, Dražić, Slavica, Kirovski, Danijela, "Biološki markeri toplotnog stresa i mogućnost njihove upotrebe u predikciji proizvodno-reproduktivnih parametara kod visokomlečnih krava" in 13. Naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 6 - 9. oktobar 2022 (2022):47-55,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3184 .

TY  - CONF
AU  - Sladojević, Željko
AU  - Knežević, Dragan
AU  - Bošnjaković, Dušan
AU  - Jovanović, Ljubomir
AU  - Stojić, Milica
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Kirovski, Danijela
PY  - 2021
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/2279
AB  - Mleko krava predstavlja veoma zastupljenu namirnicu u ishrani ljudi. Među­
tim, osim hranljivih materija, mleko sadrži i hormone, poput estrogena, zbog kojih
je konzumacija mleka prepoznata kao potencijalni rizik za zdravlje ljudi. Naime,
bovini i humani estrogeni imaju sličnu strukturu, te se smatra da unos estrogena
putem mleka krava može povećati nivo estrogena u krvi ljudi koji ga konzumira­
ju. Dodatno, mnoge studije dovode u vezu porast nivoa estrogena u cirkulaciji sa
pojavom hormonski zavisnih tumora u populaciji ljudi, uključujući karcinom dojke,
materice, jajnika, testisa i prostate. Cilj ovog rada je da, na se osnovu raspoloživih
podatka iz literature, analizira da li i u kojoj količini estrogeni mleka mogu biti rizik
po zdravlje ljudi, za koju uzrasnu kategoriju, kao i da li se pravilnim odabirom kra­
va koje se koriste za proizvodnju mleka može uticati na nivo estrogena u mleku
koje se koristi u ishrani konzumenata.
AB  - Cow’s milk is a very common food in the human diet. In addition to nutrients,
cow’s milk also contains hormones, such as estrogens, due to which the con­
sumption of milk is recognized as a potential risk to human health. Namely, bovi­
ne and human estrogens have a similar structure, and it has been hypothesized
that the intake of estrogens from cow’s milk can increase the level of estrogens
in consumers’ blood. Furthermore, many studies have examined the associations between circulating estrogens levels and the risk of hormone­sensitive tumors in
humans, including breast, uterine, ovarian, testicular, and prostate cancers. The
aim of this study is to examine, based on available literature data, if the estrogens
are potential risk for human health, in which concentrations, for which age group
and is it possible, by choosing adequate cows, to affect estrogen levels in cow’s
milk that is used by consumers.
PB  - Fakultet veterinarske medicine, Beograd
C3  - 12. naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 7 - 10. oktobar 2021
T1  - Estrogeni u konzumnom mleku dobijenom od gravidnih krava – potencijalni rizik po zdravlje ljudi?
T1  - Estrogens in pregnant cows milk – a potential risk for human health
SP  - 83
EP  - 90
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2279
ER  - 

@conference{
author = "Sladojević, Željko and Knežević, Dragan and Bošnjaković, Dušan and Jovanović, Ljubomir and Stojić, Milica and Dražić, Slavica and Kirovski, Danijela",
year = "2021",
abstract = "Mleko krava predstavlja veoma zastupljenu namirnicu u ishrani ljudi. Među­
tim, osim hranljivih materija, mleko sadrži i hormone, poput estrogena, zbog kojih
je konzumacija mleka prepoznata kao potencijalni rizik za zdravlje ljudi. Naime,
bovini i humani estrogeni imaju sličnu strukturu, te se smatra da unos estrogena
putem mleka krava može povećati nivo estrogena u krvi ljudi koji ga konzumira­
ju. Dodatno, mnoge studije dovode u vezu porast nivoa estrogena u cirkulaciji sa
pojavom hormonski zavisnih tumora u populaciji ljudi, uključujući karcinom dojke,
materice, jajnika, testisa i prostate. Cilj ovog rada je da, na se osnovu raspoloživih
podatka iz literature, analizira da li i u kojoj količini estrogeni mleka mogu biti rizik
po zdravlje ljudi, za koju uzrasnu kategoriju, kao i da li se pravilnim odabirom kra­
va koje se koriste za proizvodnju mleka može uticati na nivo estrogena u mleku
koje se koristi u ishrani konzumenata., Cow’s milk is a very common food in the human diet. In addition to nutrients,
cow’s milk also contains hormones, such as estrogens, due to which the con­
sumption of milk is recognized as a potential risk to human health. Namely, bovi­
ne and human estrogens have a similar structure, and it has been hypothesized
that the intake of estrogens from cow’s milk can increase the level of estrogens
in consumers’ blood. Furthermore, many studies have examined the associations between circulating estrogens levels and the risk of hormone­sensitive tumors in
humans, including breast, uterine, ovarian, testicular, and prostate cancers. The
aim of this study is to examine, based on available literature data, if the estrogens
are potential risk for human health, in which concentrations, for which age group
and is it possible, by choosing adequate cows, to affect estrogen levels in cow’s
milk that is used by consumers.",
publisher = "Fakultet veterinarske medicine, Beograd",
journal = "12. naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 7 - 10. oktobar 2021",
title = "Estrogeni u konzumnom mleku dobijenom od gravidnih krava – potencijalni rizik po zdravlje ljudi?, Estrogens in pregnant cows milk – a potential risk for human health",
pages = "83-90",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2279"
}

Sladojević, Ž., Knežević, D., Bošnjaković, D., Jovanović, L., Stojić, M., Dražić, S.,& Kirovski, D.. (2021). Estrogeni u konzumnom mleku dobijenom od gravidnih krava – potencijalni rizik po zdravlje ljudi?. in 12. naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 7 - 10. oktobar 2021
Fakultet veterinarske medicine, Beograd., 83-90.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2279

Sladojević Ž, Knežević D, Bošnjaković D, Jovanović L, Stojić M, Dražić S, Kirovski D. Estrogeni u konzumnom mleku dobijenom od gravidnih krava – potencijalni rizik po zdravlje ljudi?. in 12. naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 7 - 10. oktobar 2021. 2021;:83-90.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2279 .

Sladojević, Željko, Knežević, Dragan, Bošnjaković, Dušan, Jovanović, Ljubomir, Stojić, Milica, Dražić, Slavica, Kirovski, Danijela, "Estrogeni u konzumnom mleku dobijenom od gravidnih krava – potencijalni rizik po zdravlje ljudi?" in 12. naučni simpozijum Reprodukcija domaćih životinja, Divčibare, 7 - 10. oktobar 2021 (2021):83-90,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_2279 .

TY  - CONF
AU  - Vujanac, Ivan
AU  - Prodanović, Radiša
AU  - Bojkovski, Jovan
AU  - Nedić, Sreten
AU  - Arsić, Sveta
AU  - Dražić, Slavica
AU  - Stojić, Milica
AU  - Kirovski, Danijela
PY  - 2021
UR  - https://vet-erinar.vet.bg.ac.rs/handle/123456789/3161
AB  - Cilj ovog preglednog rada je da se prikaže značaj poznavanja mehanizama koji leže
u osnovi toplotnog stresa kod visokomlečnih krava, kao i da se opišu metode koje su
najčešće u upotrebi pri određivanju pojedinih bioloških markera toplotnog stresa. Povišena
spoljašnja temperatura tokom letnjih meseci često uvodi krave u stanje toplotnog
stresa, sa posledičnim smanjenjem reproduktivnih i proizvodnih sposobnosti jedinki koje
mogu dovesti do njihovog prevremenog izlučivanja iz zapata. Kao potencijalni biomarkeri
toplotnog stresa, poslednjih godina se sve više pominju proteini toplotnog stresa
(engl. Heat Stress Proteins - HSP), čija se molekulska masa kreće od 15 do 110 kDa,
a koji su prisutni u citosolu, jedru, mitohondrijama i endoplazmatskom retikulumu.
Na osnovu molekulske težine i funkcije, HSP su podeljeni na: HSP110, HSP100, HSP90,
HSP70, HSP60, HSP40 i HSP10, pri čemu su, kod farmskih životinja, HSP90 i HSP70 odgovorni
za toleranciju na visoke temperature. Protein toplotnog stresa HSP70 je najčešće
ispitivani protein kod krava i najosetljiviji na promene spoljašnje temperature u
zoni toplotnog stresa. Proteini toplotnog stresa se mogu određivati iz različitih bioloških
materijala, kao što su: krv, krvni serum, parenhimatozni organi (bubrezi, slezina,
jetra), srce, limfni čvorovi, mišićno i masno tkivo, sperma, pljuvačka i folikuli dlake. U
skladu sa dobrobiti, a u cilju što manjeg uznemiravanja životinja tokom uzorkovanja
bioloških materijala, sve se više daje prednost onim uzorcima koji se dobijaju neinvazivnim
putem, a to su pre svega folikuli dlake, mleko, pljuvačka i sperma. Dve najčešće
metode koje su u primeni za analizu proteina toplotnog stresa su ELISA metoda kojom
se određuje zastupljenost proteina u uzorku i PCR metoda kojom se utvrđuje ekspresija
odgovarajućih gena. Ekspresija gena se može odrediti izolacijom i amplifikacijom DNK,
kao i esktrakcijom ukupne RNK korišćenjem specifičnih prajmera i sekvenci aminokiselina.
U zaključku, ispitivanje bioloških mehanizama koji leže u osnovi toplotnog stresa,
kao i metode koje se mogu koristiti za njihovo određivanje, može biti od velike koristi za
uspostavljanje protokola na farmama visokomlečnih krava kojima bi se pravovremeno
zaštitile životinje od visokih temperatura tokom letnjeg perioda ali i za detekciju jedinki
koje imaju bolji genetski potencijal u pogledu tolerancije na toplotni stres.
PB  - Beograd : Srpsko veterinarsko društvo
C3  - 32. Savetovanje veterinara Srbije, Zlatibor, 9 – 12. septembar 2021
T1  - Proteini toplotnog stresa kao potencijalni biomarkeri tolerancije na toplotni stres kod visokomlečnih krava
SP  - 104
EP  - 110
UR  - https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3161
ER  - 

@conference{
author = "Vujanac, Ivan and Prodanović, Radiša and Bojkovski, Jovan and Nedić, Sreten and Arsić, Sveta and Dražić, Slavica and Stojić, Milica and Kirovski, Danijela",
year = "2021",
abstract = "Cilj ovog preglednog rada je da se prikaže značaj poznavanja mehanizama koji leže
u osnovi toplotnog stresa kod visokomlečnih krava, kao i da se opišu metode koje su
najčešće u upotrebi pri određivanju pojedinih bioloških markera toplotnog stresa. Povišena
spoljašnja temperatura tokom letnjih meseci često uvodi krave u stanje toplotnog
stresa, sa posledičnim smanjenjem reproduktivnih i proizvodnih sposobnosti jedinki koje
mogu dovesti do njihovog prevremenog izlučivanja iz zapata. Kao potencijalni biomarkeri
toplotnog stresa, poslednjih godina se sve više pominju proteini toplotnog stresa
(engl. Heat Stress Proteins - HSP), čija se molekulska masa kreće od 15 do 110 kDa,
a koji su prisutni u citosolu, jedru, mitohondrijama i endoplazmatskom retikulumu.
Na osnovu molekulske težine i funkcije, HSP su podeljeni na: HSP110, HSP100, HSP90,
HSP70, HSP60, HSP40 i HSP10, pri čemu su, kod farmskih životinja, HSP90 i HSP70 odgovorni
za toleranciju na visoke temperature. Protein toplotnog stresa HSP70 je najčešće
ispitivani protein kod krava i najosetljiviji na promene spoljašnje temperature u
zoni toplotnog stresa. Proteini toplotnog stresa se mogu određivati iz različitih bioloških
materijala, kao što su: krv, krvni serum, parenhimatozni organi (bubrezi, slezina,
jetra), srce, limfni čvorovi, mišićno i masno tkivo, sperma, pljuvačka i folikuli dlake. U
skladu sa dobrobiti, a u cilju što manjeg uznemiravanja životinja tokom uzorkovanja
bioloških materijala, sve se više daje prednost onim uzorcima koji se dobijaju neinvazivnim
putem, a to su pre svega folikuli dlake, mleko, pljuvačka i sperma. Dve najčešće
metode koje su u primeni za analizu proteina toplotnog stresa su ELISA metoda kojom
se određuje zastupljenost proteina u uzorku i PCR metoda kojom se utvrđuje ekspresija
odgovarajućih gena. Ekspresija gena se može odrediti izolacijom i amplifikacijom DNK,
kao i esktrakcijom ukupne RNK korišćenjem specifičnih prajmera i sekvenci aminokiselina.
U zaključku, ispitivanje bioloških mehanizama koji leže u osnovi toplotnog stresa,
kao i metode koje se mogu koristiti za njihovo određivanje, može biti od velike koristi za
uspostavljanje protokola na farmama visokomlečnih krava kojima bi se pravovremeno
zaštitile životinje od visokih temperatura tokom letnjeg perioda ali i za detekciju jedinki
koje imaju bolji genetski potencijal u pogledu tolerancije na toplotni stres.",
publisher = "Beograd : Srpsko veterinarsko društvo",
journal = "32. Savetovanje veterinara Srbije, Zlatibor, 9 – 12. septembar 2021",
title = "Proteini toplotnog stresa kao potencijalni biomarkeri tolerancije na toplotni stres kod visokomlečnih krava",
pages = "104-110",
url = "https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3161"
}

Vujanac, I., Prodanović, R., Bojkovski, J., Nedić, S., Arsić, S., Dražić, S., Stojić, M.,& Kirovski, D.. (2021). Proteini toplotnog stresa kao potencijalni biomarkeri tolerancije na toplotni stres kod visokomlečnih krava. in 32. Savetovanje veterinara Srbije, Zlatibor, 9 – 12. septembar 2021
Beograd : Srpsko veterinarsko društvo., 104-110.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3161

Vujanac I, Prodanović R, Bojkovski J, Nedić S, Arsić S, Dražić S, Stojić M, Kirovski D. Proteini toplotnog stresa kao potencijalni biomarkeri tolerancije na toplotni stres kod visokomlečnih krava. in 32. Savetovanje veterinara Srbije, Zlatibor, 9 – 12. septembar 2021. 2021;:104-110.
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3161 .

Vujanac, Ivan, Prodanović, Radiša, Bojkovski, Jovan, Nedić, Sreten, Arsić, Sveta, Dražić, Slavica, Stojić, Milica, Kirovski, Danijela, "Proteini toplotnog stresa kao potencijalni biomarkeri tolerancije na toplotni stres kod visokomlečnih krava" in 32. Savetovanje veterinara Srbije, Zlatibor, 9 – 12. septembar 2021 (2021):104-110,
https://hdl.handle.net/21.15107/rcub_veterinar_3161 .